Overprikkeling bij hoogsensitiviteit komt vaak voor. Waar heeft het vooral mee te maken?

Overprikkeling bij hoogsensitiveit

Veel hoogsensitieve personen raken vaak en snel overprikkelt door allerlei oorzaken. Te veel lawaai, hectiek, plotselinge veranderingen, hoge verwachtingen, intense communicatie en boosheid kunnen o.a. heftige gevoelens en emoties oproepen. Juist in deze drukke maatschappij krijgen HSP-ers vaak veel prikkels binnen. Wat doe jij als jij je overprikkelt voelt? Hoe kun je al die binnenkomende prikkels beter filteren?

Snelle toename van prikkels

Door de komst van internet en de mobiele telefoon zijn er de afgelopen vijfentwintig jaar zeker prikkels bijgekomen. Tevens komen prikkels, ofwel waarneembare veranderingen in de omgeving, vaak via de zintuigen binnen. Afhankelijk van de situatie kan dit ook van binnenuit aangewakkerd worden. Denk aan een gevoel van uit evenwicht raken, pijn, gedachten en emoties. In principe is ons brein er prima op toegerust om veel dingen tegelijk te verwerken. Pas als dat heel snel gaat, kunnen we tijdelijk te maken krijgen met overprikkeling. Dat komt doordat het brein tijd nodig heeft om aan een verandering of nieuwe situatie te wennen en weer te leren welke informatie het kan negeren. Onze hersenen filteren namelijk continu omgevingsprikkels, alleen de relevante laten ze toe. Bij mensen die hier meer gevoelig voor zijn, komt het echter veel meer binnen en dan kan je er overprikkelt door raken.

Overprikkeling door de maatschappij en social media

De digitale wereld speelt in de samenleving ook een rol. We worden overdonderd door informatie die via beeldschermen op ons afkomt. We moeten alles weten over de hele wereld en hebben talloze keuzemogelijkheden. Bovendien zijn social media, waar veel van deze prikkels op ons afkomen, verslavend. Hierdoor kun je niet op tijd toekomen aan de verwerking en ontprikkeling die je nodig hebt. We leven in een maatschappij waarin we voortdurend het gevoel hebben van alles te moeten, en waarin veel wordt opgedrongen en gepresenteerd als relevant. Als je HSP bent, kan al deze informatie soms overweldigend zijn en is het beter om je hier meer voor af te sluiten. Leren nee zeggen is zeker bij HSP-ers heel belangrijk.

Overprikkeling bij HSP, autisme en stress

Sommigen zijn van nature anders ‘bedraad’, waardoor ze prikkelgevoeliger zijn dan gemiddeld. Overprikkeling zie je dan ook sneller bij mensen met HSP, autisme of ADHD. Het brein kan ook veranderen of tijdelijk minder belastbaar worden door ziekte, hersenletsel, zwangerschap, vermoeidheid of stress. Niet zelden lopen verschillende dingen door elkaar. Wie bijvoorbeeld ziek wordt, heeft vaak ook meer stress. De mate waarin je prikkels vanuit je omgeving als prettig of onprettig ervaart, hangt sterk samen met de mate waarin je cognitief wordt uitgedaagd. Als je graag muziek luistert tijdens het autorijden, dan kan deze muziek je ineens teveel worden wanneer je in een erg drukke, onbekende verkeersituatie terechtkomt. De prikkel – muziek – is niet veranderd, maar kan dan ineens voor overprikkeling zorgen. Hoe gevoelig ben jij voor stress?

Hoe wordt overprikkeling ervaren?

Op de vraag wat dat gevoel van overprikkeling nu precies is, is geen eenduidig antwoord te geven. Mensen omschrijven overprikkelingservaring op uiteenlopende manieren en iedereen ervaart dit anders. Sommige zeggen vooral dat prikkels harder of intenser binnenkomen, zoals geluid of licht dat bijna pijn doet. Anderen zeggen dat de hoeveelheid prikkels hun te veel wordt. Verreweg de meeste mensen met overprikkelingsverschijnselen hebben last van gevoeligheid voor licht en/of geluid: en in veel mindere mate voor aanraking, temperatuur, geur en smaak.

Wat gebeurt er in de hersenen?

Wat gebeurt er precies in je brein bij overprikkeling? Onderstaande punten kunnen hiermee te maken hebben.

  • Het ‘filter’ is niet goed afgesteld
    Ieder mens is erop gebouwd prikkels uit de omgeving te ontvangen en te registreren. Als een prikkel niet belangrijk is, filteren de hersenen die normaal gesproken uit iemands bewuste ervaring.
    Een horloge voel je ’s ochtends nog om je pols, maar na verloop van tijd merk je hem niet meer op. Zo horen mensen ook allerlei geluiden, zoals een tikkende klok of het gebrom van een airco na verloop van tijd niet meer. Dat proces heet habituatie: we wennen aan de prikkel en doen hem af als onbelangrijk. Als dat filter in de aandacht niet goed is afgesteld, kan het zijn dat iemand niet went aan een prikkel en dingen sneller als heel gevoelig binnenkomen.

  • De drempelwaarden zijn verlaagd
    Overprikkeling heeft ook te maken met drempelwaarden. Vanaf wanneer neem je iets waar? Als de drempel verlaagd is, neem je sneller of intenser waar. Die drempelwaarden kunnen onder invloed van stress of vermoeidheid veranderen. Zo heeft iemand bij stress eerder last van pijn. Als je vermoeid bent, kan je bijvoorbeeld ook vaak minder licht verdragen en minder hebben van je omgeving. Je eigen drempelwaarden kunnen per situatie, omstandigheden en omgeving verschillen.

  • De informatieverwerking werkt te traag
    Overprikkeling kan ook te maken hebben met de snelheid waarmee de hersenen informatie kunnen verwerken. Als dat proces is aangetast en vertraagd, worden de prikkels niet snel genoeg verwerkt en stapelt de binnenkomende informatie zich als het ware op tot iemand zich overweldigd voelt. Al deze hersenmechanismen kunnen van nature bij iedereen anders werken. Ze kunnen ook veranderen door een hersenbeschadiging of een aandoening. Vermoeidheid en stress hebben ook een grote invloed. Bij stress gaat het filter als het ware wijder openstaan en komt er meer binnen, omdat je systeem extra alert moet zijn op alles wat gevaar zou kunnen betekenen. Bij vermoeidheid verwerk je informatie langzamer.

Wat zijn de gevolgen?

De mentale gevolgen van overprikkeling bij HSP verschilt per persoon. Sommige kunnen zich niet meer concentreren. Anderen worden emotioneler, voelen zich onmachtig of krijgen een korter lontje. Anderen zeggen vooral heel moe te worden. Bij hoogsensitieve personen kan dit leiden tot chronische moeheid bij voortdurende overprikkeling. Ook kan je veel spanning ervaren in je innerlijk systeem, waardoor je een opgejaagd gevoel kunt ervaren. Veel omgevingsprikkels moeten verwerken kost energie en maakt gestrest, maar vermoeidheid en stress maken ook prikkelgevoeliger. Dit werkt dus beide kanten op. Overprikkeling bij hoogsensitiveit en HSP hangt ook samen met persoonlijkheid, karaktereigenschappen, persoonlijkheid en stressgevoeligheid.

Wat kun je doen bij overprikkeling?

Enerzijds helpt het om zoveel mogelijk rust te zoeken en prikkels te vermijden. Als je door omstandigheden ernstig overprikkelt bent, moet je uiteraard herstellen en kalmeren voor je weer goed kan functioneren. Hoogsensitieve personen die er van nature gevoelig voor zijn, moeten daarmee rekening leren houden en voldoende verwerkingstijd en rust inplannen. Voor sommige HSS personen (High Sensation Seeker) werkt dat soms net weer anders. Die kunnen bij rust soms weer te weinig prikkels ervaren en raken verveeld en rusteloos. Leer in elk geval je grenzen goed kennen en luister naar je intuïtie wat goed voor je voelt.

Lees ook grenzen stellen voor HSP-ers.

  • Noise cancellers gebruik om geluiden in je omgeving te filteren, zodat je brein wat tot rust kan komen en niet alle geluiden hard binnenkomen.
  • Buiten in de natuur wandelen. De natuur heeft een kalmerende invloed op je zenuwstelsel en kun je je gedachten (leren) loslaten.
  • Time-out nemen als het je op je werk even te veel wordt. Probeer eventueel ademhalingsoefeningen om bij je innerlijke rust te blijven.
  • Praat over je gevoelens en prikkels met mensen die dichtbij je staan, zodat je het kan delen en wellicht tips en adviezen kan krijgen hoe je hier beter mee om kunt gaan.
  • Zet rustgevende muziek op om je brein tot rust te krijgen. Ga er indien mogelijk ook bij zitten of nog liever liggen en laat je meevoeren in de muziek.
  • Blijf in contact met mensen en trek je niet te veel terug. Probeer uit te leggen wat je overprikkelt, zodat anderen in je omgeving hier meer rekening mee kunnen houden.
  • Bereid je goed voor op drukke periodes, zodat je je hierop in kan stellen. Neem daarna rust voor jezelf en hou je daar ook aan.
  • Kies voor prikkelarme situaties en houd rekening met omstandigheden, mensenmassa’s, weersinvloeden, drukke winkels, drukke restaurants etc.
  • Probeer te doseren! Misschien niet overal naar toe gaan omdat je denkt dat het moet, maar probeer je activiteiten af te stemmen op de hoeveelheid prikkels die je dagelijks aankan.

“Overprikkeling bij HSP: leren ontprikkelen bij stress en moeheid”